Mỹ Sơn

Mỹ Sơn Sanctuary^[a]
	Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Wietnam
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	II, III
Numer ref.	949
Region	Azja i Pacyfik
	Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1999; na 23. sesji
	Położenie na mapie Wietnamu Mỹ Sơn
	15°47′24,4″N 108°06′31,0″E/15,790111 108,108611
	Multimedia w Wikimedia Commons
	↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ; ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO ;

Mỹ Sơn − zabytkowy kompleks świątyń hinduistycznych na Południowym Wybrzeżu Centralnym w Wietnamie. Współcześnie opuszczony i częściowo zrujnowany, stanowi pozostałość po istniejącym tu, w okresie między IV a XV wiekiem n.e., sanktuarium religijnym Czamów. W 1999 r. Mỹ Sơn zostało wpisane na listę zabytków światowego dziedzictwa.

Położenie

Mỹ Sơn jest położone w pobliżu wsi Duy Phú, w dystrykcie Duy Xuyên, w prowincji Quảng Nam, region Południowe Wybrzeże Centralne, ok. 69 km na południowy zachód od Đà Nẵng. Sanktuarium położone jest między dwoma pasmami gór, w dolinie szerokiej na ok. 2 km, u podnóża świętej góry Mahaparvata (obecnie nazywanej Koci Ząb). Historycznie Mỹ Sơn leży na terenie dawnych Świętych Ziem Amarawati w dolinie rzeki Thu Bồn ok. 10 km od dawnej stolicy Czampy Simhapura (obecnie miejscowość Trà Kiệu).

Historia

Sanktuarium Mỹ Sơn zostało ufundowane przez króla Bhadrawarmana I i poświęcone Śiwie nazywanemu tutaj Bhadreśwara^[1]. Pierwsza świątynia była najprawdopodobniej zbudowana z drewna, o czym świadczy inskrypcja z VII w. według której budowla spłonęła. Nową świątynię, już z cegły, poświęconą Śiwie Sambhubhadreśwarze ufundował król Sambhuvarman (świątynia „A1”). W IX i X w. znaczenie sanktuarium nieco się zmniejszyło po wprowadzeniu w Czampie buddyzmu mahajana. W pobliżu powstało założone w 875 r. przez króla Indravarmana II sanktuarium buddyjskie Đồng Dương. Mimo tego Sanktuarium Mỹ Sơn powiększało się o nowe świątynie i do XV w. służyło królom Czampy za miejsce kultu. Po zajęciu Amarawati przez Wietnamczyków w 1471 r. sanktuarium podupadło i zostało z czasem wchłonięte przez dżunglę.

W 1898 r. odkryte przez Camille'a Parisa(inne języki) ruiny zainteresowały francuskich archeologów z Francuskiej Szkoły Dalekiego Wschodu. Podjęto szerokie badania inskrypcji, architektury i sztuki czamskiej, jak również próby restauracji świątyń^[2].

W czasie wojny Wietnamskiej w dolinie Mỹ Sơn założyli swoją kwaterę partyzanci Wietkongu. Najwyższą 28-metrową wieżę świątyni A1 wykorzystywali jako maszt radiostacji. W sierpniu 1969 r. amerykańskie B-52 wykonały nalot dywanowy na sanktuarium, niszcząc i uszkadzając wiele budowli. Ze świątyni A1, najstarszej, zbudowanej w VII w. przez Sambhuvarmana, pozostał jedynie stos potłuczonych cegieł. Bombardowanie wywołało powszechny protest, w wyniku którego dolina została wyłączona z operacji amerykańskiego lotnictwa^[3].

Po wojnie rząd wietnamski postanowił odrestaurować sanktuarium. Teren oczyszczono z niewybuchów i rozminowano. W czasie prac zginęło dziewięć osób, a jedenaście zostało rannych. W 1981 r. wykonania prac konserwatorskich podjął się zespół polskich konserwatorów z lubelskiej Pracowni Konserwacji Zabytków pod kierownictwem Kazimierza Kwiatkowskiego. Obecnie dolina została uporządkowana i zbudowane niewielkie muzeum^[4]. W grudniu 2009 r. planowano odsłonięcie pomnika „Kazika”, jak nazywają tu Kazimierza Kwiatkowskiego.

Architektura i sztuka Czamów

Typowa świątynia Czamów składała się zwykle z czterech podstawowych budowli.

kalan − główna budowla w kształcie wieży, siedziba bóstwa.
mandapa − przedsionek, zwykle zintegrowany z wieżą.
kośagryha − „kuchnia”/„biblioteka”, najczęściej z dachem w kształcie siodła, zawierająca pomieszczenie do przyrządzania rytualnych posiłków i do przechowywania przedmiotów poświęconych bóstwu.
gopura − brama wejściowa do otoczonego murem kompleksu świątyni.

Dodatkowo z boku mogła być postawiona pośa, kapliczka przeznaczona dla steli z inskrypcją fundacyjną, a także kapliczki innych bóstw.

Czamowie nie znali łęku(łuku) sklepiennego. Świątynie były budowane z cegły, przy zastosowaniu łęku pozornego, czego rezultatem były grube mury i niewielkie wnętrza. Charakterystyczne dla Czamów sklepienia ułożone ze zbiegających się na szczycie cegieł, często zakończone były otworem wentylacyjnym. Ornamenty i dekoracje rzeźbiono w cegle już po postawieniu całości. Dodatkowo dekorowano budynki rzeźbami z kamienia.

Na początku XX w. w Mỹ Sơn było ok. 70 budowli w różnym stanie zniszczenia. Obecnie w całości pozostało kilka sztuk. Większość znalezionych rzeźb i elementów dekoracyjnych zgromadzono w Muzeum Czamów w Đà Nẵng^[5]. Reszta jest rozproszone po różnych muzeach i zbiorach prywatnych. Niewielkie muzeum w Mỹ Sơn pokazuje historię odkrycia, zniszczenia i ratowania zabytków sanktuarium.

Przypisy

↑ Historia Czampy w klasycznym ujęciu, wraz z tekstami i tłumaczeniami inskrypcji przedstawiona jest w pracy R. C. Majumdar, ANCIENT INDIAN COLONIES In the FAR EAST. Vol. I. CHAMPA. The Punjab Sanskrit Book Depot, LAHORE, 1927
↑ Dokumentację tych badań, jak również bogatą kolekcję zdjęć z tamtego okresu można znaleźć na stronie www EFEO
↑ Uznany francuski historyk Philippe Stern, wówczas dyrektor Musée Guimet w Paryżu zadzwonił do prezydenta R. Nixona, który wydał polecenie oszczędzania czamskich zabytków. Historia ratowania zabytków Mỹ Sơn jest przedstawiona w pracy: Trần Kỳ Phương, Cultural Resource and Heritage Issues of Historic Champa States in Vietnam: Champa Origins, Reconfirmed Nomenclatures, and Preservation of Sites, ARI Working Paper No. 75, September 2006
↑ Plany dalszej restauracji sanktuarium można znaleźć w dokumentach UNESCO
↑ Strona www Muzeum Czamów w Đà Nẵng. [dostęp 2016-10-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-07)].

Bibliografia

Andrew Hardy, Mauro Cucarzi, Patrizia Zolese: Champa and the archaeology of Mỹ Sơn (Vietnam). Singapur: NUS Press, 2009, s. 165. [dostęp 2009-09-02].

[1] Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO

[2] Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

[3] Historia Czampy w klasycznym ujęciu, wraz z tekstami i tłumaczeniami inskrypcji przedstawiona jest w pracy R. C. Majumdar, ANCIENT INDIAN COLONIES In the FAR EAST. Vol. I. CHAMPA. The Punjab Sanskrit Book Depot, LAHORE, 1927

[4] Dokumentację tych badań, jak również bogatą kolekcję zdjęć z tamtego okresu można znaleźć na stronie www EFEO

[5] Uznany francuski historyk Philippe Stern, wówczas dyrektor Musée Guimet w Paryżu zadzwonił do prezydenta R. Nixona, który wydał polecenie oszczędzania czamskich zabytków. Historia ratowania zabytków Mỹ Sơn jest przedstawiona w pracy: Trần Kỳ Phương, Cultural Resource and Heritage Issues of Historic Champa States in Vietnam: Champa Origins, Reconfirmed Nomenclatures, and Preservation of Sites, ARI Working Paper No. 75, September 2006

[6] Plany dalszej restauracji sanktuarium można znaleźć w dokumentach UNESCO

[7] Strona www Muzeum Czamów w Đà Nẵng. [dostęp 2016-10-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-07)].

[a]

[b]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Kulturowe	Zespół zabytkowy Huế Dawne miasto Hội An Sanktuarium Mỹ Sơn Cytadela dynastii Hồ Cytadela Cesarska w Hanoi
Przyrodnicze	Hạ Long Park Narodowy Phong Nha-Kẻ Bàng
Kulturowe i przyrodnicze	Zespół krajobrazowy Tràng An